Na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/523 z dnia 24 marca 2021 r. ustanawiającego Program InvestEU i zmieniającego rozporządzenie (UE) 2015/1017 powstały wytyczne Komisji Europejskiej (KE) dotyczące weryfikacji pod względem wpływu na klimat (z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju) infrastrukturalnych inwestycji finansowanych przez Unię Europejską w latach 2021-2027. Weryfikacja ta ma łagodzić zmianę klimatu i przystosowywanie do niej projektów infrastrukturalnych.
Weryfikacja inwestycji pod względem wpływu na klimat powinna być od samego początku włączona do:
- zarządzania cyklem projektu infrastrukturalnego;
- procesu oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) przedsięwzięć;
- strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) planów i programów.
Weryfikacja inwestycji infrastrukturalnych pod względem wpływu na klimat obejmuje:
- 2 filary:
- neutralność (łagodzenie),
- odporność (przystosowanie);
- 2 etapy:
- preselekcja,
- szczegółowa analiza.
Szczegółowa analiza zależy od wyniku etapu preselekcji, co pozwoli zmniejszyć obciążenia administracyjne.
Neutralność klimatyczna – łagodzenie zmiany klimatu
Etap 1 – preselekcja (łagodzenie)
W etapie 1 weryfikacji inwestycji w zakresie neutralności klimatycznej tym należy porównać projekt infrastrukturalny z wykazem dotyczącym preselekcji dla śladu węglowego (kategoria projektów wymagających oceny w zakresie gazów cieplarnianych):
- jeżeli projekt nie wymaga oceny śladu węglowego, to należy podsumować analizę w oświadczeniu z preselekcji;
- jeżeli projekt wymaga oceny śladu węglowego, to należy przeprowadzić szczegółową analizę.
Etap 2 – szczegółowa analiza (łagodzenie)
W etapie 2 weryfikacji inwestycji w zakresie neutralności klimatycznej należy określić ilość emisji gazów cieplarnianych w typowym roku eksploatacji przy użyciu metodyki obliczania śladu węglowego i porównać wyniki z progami określonymi dla tej metodyki:
- bezwzględne emisje przekraczające poziom 20 tys. ton ekwiwalentu dwutlenku węgla rocznie (wartość dodatnia lub ujemna);
- względne emisje przekraczające poziom 20 tys. ton ekwiwalentu dwutlenku węgla rocznie (wartość dodatnia lub ujemna).
Jeżeli emisje gazów cieplarnianych przekraczają którykolwiek z progów metodyki obliczania śladu węglowego, należy:
- oszacować wartość pieniężną emisji gazów cieplarnianych przy użyciu kalkulacyjnego kosztu emisji oraz uwzględnić zasadę “efektywność energetyczna przede wszystkim” w koncepcji projektu infrastrukturalnego, analizie wariantów i analizie kosztów i korzyści;
- zweryfikować zgodność projektu z rozwiązaniami umożliwiającymi osiągnięcie celów w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych na 2030 r. i 2050 r., a dla elementów infrastruktury, które będą eksploatowane po 2050 r., należy sprawdzić zgodność projektu pod względem eksploatacji, utrzymania oraz docelowej likwidacji, zgodnie z warunkami neutralności klimatycznej.
Należy zgromadzić dokumentację i sporządzić podsumowanie analizy w oświadczeniu z weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej w zakresie neutralności klimatycznej.
Odporność na zmianę klimatu – przystosowanie się do zmiany klimatu
Etap 1 – preselekcja (przystosowanie)
W etapie 1 weryfikacji inwestycji w zakresie odporności na zmianę klimatu należy przeanalizować wrażliwość i narażenie oraz ocenić podatność na zagrożenia zgodnie z wytycznymi KE:
- jeżeli nie istnieje żadne poważne ryzyko zmiany klimatu uzasadniające prowadzenie dalszej analizy, to należy zgromadzić dokumentację i podsumować analizę w oświadczeniu preselekcji;
- jeżeli istnieje poważne ryzyko zmiany klimatu uzasadniające dalszą analizę, to należy przeprowadzić szczegółową analizę.
Etap 2 – szczegółowa analiza (przystosowanie)
W tym etapie 2 weryfikacji inwestycji w zakresie odporności na zmianę klimatu należy:
- dokonać oceny ryzyka zmiany klimatu, w tym analizę prawdopodobieństwa i oddziaływania zgodnie wytycznymi Komisji Europejskiej;
- wyeliminować znaczne ryzyko zmiany klimatu przez określenie, oszacowanie, zaplanowanie oraz wdrożenie istotnych i odpowiednich działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu;
- ocenić zakres i potrzebę regularnego monitorowania oraz prowadzenia działań następczych, np. w odniesieniu do kluczowych założeń dotyczących przyszłej zmiany klimatu;
- zweryfikować zgodność z unijnymi, krajowymi, regionalnymi, a nawet z lokalnymi strategiami oraz planami dotyczącymi przystosowania się do zmiany klimatu, a także innymi, istotnymi dokumentami strategicznymi oraz dokumentami planowania.
Należy gromadzić dokumentację i sporządzić podsumowanie szczegółowej analizy w oświadczeniu z weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej w zakresie odporności na zmianę klimatu. Zgromadzone materiały należy połączyć w skonsolidowaną dokumentację dotyczącą weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej pod względem wpływu na klimat. W większości przypadków dokumentacja ta będzie stanowiła istotną część uzasadnienia dla decyzji inwestycyjnych, może również zadecydować o kwalifikowalności projektu infrastrukturalnego do finansowania.
Przygotowanie weryfikacji inwestycji pod względem wpływu na klimat
Składając wniosek o wsparcie w ramach poszczególnych instrumentów, promotor projektu infrastrukturalnego planuje, przygotowuje i dokumentuje proces weryfikacji inwestycji obejmujący działania w zakresie łagodzenia oraz przystosowania się do zmiany klimatu.
Zakres procesu weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej pod względem wpływu na klimat:
- ocena i określenie kontekstu projektu infrastrukturalnego, jego granic oraz powiązań;
- wybór metodyki oceny, w tym kluczowych parametrów oceny zagrożenia i ryzyka;
- wskazanie osób i podmiotów, które należy zaangażować, a także przydzielenie zasobów, czasu i budżetu;
- zgromadzenie najważniejszych dokumentów źródłowych, takich jak mający zastosowanie krajowy plan w dziedzinie energii i klimatu oraz właściwe strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, np. krajowe oraz lokalne strategie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi;
- zapewnienie zgodności z mającym zastosowanie prawodawstwem i obowiązującymi przepisami oraz uregulowaniami, np. w obszarze mechaniki konstrukcji budowlanych, OOŚ oraz, w stosownych przypadkach, SOOŚ.
Infrastruktura, dla której należy przeprowadzić weryfikację pod względem wpływu na klimat:
- budynki, od domów prywatnych po szkoły czy obiekty przemysłowe, które stanowią najbardziej powszechny rodzaj infrastruktury i podstawę osiedli ludzkich;
- elementy infrastruktury oparte na zasobach przyrody, takie jak zielone dachy, ściany i przestrzenie oraz systemy odwadniania;
- infrastruktura sieciowa, kluczowa dla funkcjonowania współczesnej gospodarki oraz społeczeństwa, w szczególności infrastruktura energetyczna (np. sieci energetyczne, elektrownie, rurociągi), transport (środki trwałe, takie jak drogi, kolej, porty, porty lotnicze czy infrastruktura transportowa śródlądowych dróg wodnych), technologie informacyjno-komunikacyjne (np. sieci telefonii komórkowej, przewody transmisji danych, centra danych) i infrastruktura wodna (np. rurociągi wodne, rezerwuary, stacje uzdatniania wody);
- systemy gospodarowania odpadami wygenerowanymi przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe (punkty skupu, sortownie oraz zakłady recyklingu, spalarnie i składowiska odpadów);
- inne rzeczowe aktywa trwałe z szerszych obszarów polityki, w tym komunikacji, służb ratunkowych, energetyki, finansów, żywności, sektora rządowego, opieki zdrowotnej, kształcenia i szkolenia, badań, ochrony ludności, transportu oraz gospodarki odpadami, gospodarki wodnej;
- inne kwalifikujące się rodzaje infrastruktury uwzględnione w przepisach dotyczących konkretnych funduszy.
Autor: Aleksandra Banaś
Przeczytaj także: Weryfikacja wpływu na klimat a ocena oddziaływania na środowisko.