Ślad węglowy organizacji to łączna ilość emisji gazów cieplarnianych (GHG – greenhouse gases) generowanych w wyniku działalności organizacji, zarówno bezpośrednio (np. spalanie paliw w pojazdach firmowych), jak i pośrednio (np. zużycie energii elektrycznej czy emisje w łańcuchu dostaw). Emisje te wyraża się w ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO2e), który stanowi ujednoliconą jednostkę pomiaru pozwalającą na porównanie wpływu różnych gazów cieplarnianych na efekt cieplarniany. Dzięki zastosowaniu współczynników GWP (Global Warming Potential), opracowanych przez IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu), możliwe jest przeliczenie emisji takich gazów jak metan (CH₄), podtlenek azotu (N₂O) czy gazy fluorowane na wspólną skalę odpowiadającą ich wpływowi na globalne ocieplenie. Każdy gaz posiada indywidualny wskaźnik GWP, który odzwierciedla, ile razy dany gaz zatrzymuje więcej ciepła w atmosferze niż dwutlenek węgla w określonym czasie (zazwyczaj 100 lat). Obliczenie śladu węglowego w jednostkach CO2e umożliwia organizacjom nie tylko spełnianie obowiązków wynikających z regulacji takich jak dyrektywa CSRD. Umożliwia także prowadzenie wiarygodnego raportowania ESG, monitorowanie postępów w zakresie dekarbonizacji oraz planowanie strategii klimatycznych zgodnych z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu.
Wyznaczanie śladu węglowego organizacji opiera się na ustandaryzowanych metodykach i normach, które zapewniają spójność, porównywalność oraz wiarygodność wyników raportowania emisji gazów cieplarnianych. Najpowszechniej stosowanym na świecie standardem w tym zakresie jest Greenhouse Gas Protocol (GHG Protocol), opracowany przez World Resources Institute (WRI) oraz World Business Council for Sustainable Development (WBCSD). GHG Protocol to kompleksowy zbiór zasad i wytycznych dotyczących zarówno obliczania, jak i raportowania emisji gazów cieplarnianych, obejmujący zarówno ślad węglowy organizacji (organizational carbon footprint), jak i ślad węglowy produktu (product carbon footprint).
Wyniki obliczeń śladu węglowego są kluczowym elementem strategii zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, umożliwiając spełnienie wymogów regulacyjnych oraz stanowiąc wartościowy element w marketingu i promocji.
Podstawowym dokumentem w ramach GHG Protocol dla organizacji jest Corporate Standard, który opisuje sposób klasyfikacji emisji na trzy zakresy: Scope 1 (emisje bezpośrednie), Scope 2 (emisje pośrednie wynikające z zakupu energii) oraz Scope 3 (inne emisje pośrednie w całym łańcuchu wartości). Dla zakresu 2 opracowano dodatkowe wytyczne dotyczące metod obliczania emisji związanych z energią elektryczną – zarówno metodą lokalizacji, jak i rynkową. Z kolei dla zakresu 3 opublikowano szczegółowy Technical Guidance for Calculating Scope 3 Emissions oraz dedykowany Scope 3 Standard, który wspiera organizacje w identyfikacji i kalkulacji emisji pośrednich w całym cyklu życia produktu i działalności.
Wszystkie informacje zawarte w niniejszym artykule odnoszą się do założeń metodyki GHG Protocol – uznanej za międzynarodowy punkt odniesienia w raportowaniu klimatycznym i szeroko stosowanej w ramach inicjatyw takich jak raportowanie ESG, realizacja strategii dekarbonizacji czy spełnianie wymogów dyrektywy CSRD.
Zgodnie z metodyką GHG Protocol, do grupy gazów cieplarnianych sumowanych na potrzeb wyznaczania śladu węglowego organizacji należy 7 gazów i są to:
Widoczne na grafice wartości wskaźników GWP dla poszczególnych gazów w stuletnim horyzoncie czasowym, zostały określone na podstawie ostatniego – szóstego raportu IPCC. Dlatego warto uważnie przyjrzeć się, jakie gazy emituje nasza organizacja, ponieważ czasem niewielka ilość jakiegoś gazu może w dużo większym stopniu przyczyniać się do globalnego ocieplenia niż sam dwutlenek węgla.
W procesie obliczania śladu węglowego organizacji kluczowe znaczenie ma przyjęcie odpowiedniej metody konsolidacji emisji gazów cieplarnianych, która pozwala na precyzyjne określenie granic organizacyjnych (organizational boundaries). Granice te wyznaczają, które jednostki w ramach danej struktury korporacyjnej powinny zostać uwzględnione w rachunku emisji. Zgodnie z metodyką GHG Protocol, organizacja może wybrać jedno z dwóch podejść do konsolidacji emisji: metodę udziałów kapitałowych (equity share approach) lub podejście kontrolne (control approach).
Metoda udziałów kapitałowych polega na proporcjonalnym przypisywaniu emisji gazów cieplarnianych zgodnie z udziałem kapitałowym przedsiębiorstwa w danej jednostce. Przykładowo, jeśli firma posiada 40% udziałów w spółce zależnej, uwzględnia w swoim śladzie węglowym 40% emisji tej jednostki. Metoda ta odzwierciedla podejście inwestorskie i często wykorzystywana jest w raportach zintegrowanych oraz analizach ESG.
Umów się na darmową konsultację o śladzie węglowym organizacji!
Podejście kontrolne zakłada natomiast, że organizacja uwzględnia 100% emisji z działalności, nad którą sprawuje kontrolę. Kontrola ta może mieć charakter:
W praktyce oznacza to, że organizacja odpowiada za pełen zakres emisji generowanych przez podmioty, które kontroluje – niezależnie od posiadanego udziału kapitałowego.
W przypadku grup kapitałowych to zarząd lub kierownictwo spółki dominującej powinno wybrać jedną, spójną metodę konsolidacji emisji gazów cieplarnianych. Wybrana metoda powinna być konsekwentnie stosowana na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej w celu zapewnienia rzetelności, porównywalności i zgodności z wymaganiami standardów raportowania takich jak GHG Protocol, CSRD czy normy ISO 14064.
Wybór odpowiedniej metody konsolidacji emisji gazów cieplarnianych ma szczególne znaczenie w kontekście rozliczania emisji generowanych przez aktywa wynajmowane, czyli objęte umowami leasingowymi. W metodyce GHG Protocol sposób przypisywania emisji z leasingu zależy zarówno od przyjętego podejścia do wyznaczania granic organizacyjnych (metoda kontroli lub udziału kapitałowego), jak i od rodzaju leasingu – leasingu kapitałowego (finansowego) lub leasingu operacyjnego.
W przypadku, gdy organizacja korzysta z aktywów, takich jak np. samochody służbowe, będąc leasingobiorcą, a jednocześnie stosuje podejście oparte na kontroli operacyjnej, emisje powstające w wyniku eksploatacji tych pojazdów (np. spalania paliw) powinny zostać ujęte w zakresie 1 emisji (Scope 1), niezależnie od tego, czy umowa leasingowa ma charakter operacyjny czy kapitałowy. Oznacza to, że firma ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za emisje związane z użytkowaniem tych aktywów, ponieważ ma nad nimi faktyczną kontrolę operacyjną.
Z kolei podmiot będący leasingodawcą, który oddaje aktywa do użytkowania, nie kontrolując ich eksploatacji, powinien ująć związane z nimi emisje w zakresie 3 (Scope 3), a konkretnie w kategorii 13 GHG Protocol – „Emisje z użytkowania wynajmowanych aktywów przez innych”. Tego rodzaju klasyfikacja ma kluczowe znaczenie dla zachowania spójności w raportowaniu emisji gazów cieplarnianych w organizacjach oraz dla unikania podwójnego rozliczania tych samych emisji.
Prawidłowe przypisanie emisji z leasingu w zależności od rodzaju umowy oraz metody konsolidacji organizacyjnej ma ogromne znaczenie w kontekście raportowania ESG, spełniania wymogów dyrektywy CSRD oraz wdrażania efektywnych strategii redukcji emisji w ramach zrównoważonego rozwoju.
W sytuacji, gdy organizacja stosuje metodę udziałów kapitałowych lub podejście oparte na kontroli finansowej w celu konsolidacji emisji gazów cieplarnianych, przypisanie emisji z aktywów leasingowanych staje się bardziej złożone. Kluczowe znaczenie ma wówczas nie tylko sama metoda konsolidacji, ale również forma leasingu – czy mamy do czynienia z leasingiem kapitałowym (finansowym), czy leasingiem operacyjnym.
W przypadku leasingu kapitałowego, gdzie leasingobiorca uznawany jest za właściciela aktywa na potrzeby bilansowe i operacyjne, związane z nim emisje powinny być rozliczane przez niego w zakresie:
Z kolei leasingodawca, który formalnie pozostaje właścicielem aktywa, ale nie ma nad nim operacyjnej kontroli, powinien ująć te emisje w zakresie 3 (Scope 3) – zgodnie z kategorią emisji z użytkowania aktywów przez inne podmioty.
Dla leasingu operacyjnego, w którym leasingodawca zachowuje kontrolę nad aktywem, a leasingobiorca korzysta z niego czasowo, przypisanie emisji odbywa się odwrotnie:
Dlatego tak istotne jest, aby już na etapie planowania raportowania emisji gazów cieplarnianych w organizacji dokonać świadomego wyboru metody konsolidacji. Ma on bowiem realny wpływ na sposób przypisywania emisji pomiędzy zakresami (Scope 1, 2, 3) oraz na zgodność z metodyką GHG Protocol, a tym samym na wiarygodność danych raportowanych w ramach raportów ESG, dyrektywy CSRD i strategii dekarbonizacji przedsiębiorstwa.
Jednym z kluczowych elementów w procesie obliczania i raportowania śladu węglowego organizacji jest wyznaczenie tzw. roku bazowego (baseline year). Rok bazowy stanowi punkt odniesienia, względem którego organizacja będzie porównywać emisje gazów cieplarnianych w kolejnych okresach raportowych. Zgodnie z wytycznymi GHG Protocol, rok bazowy powinien być wybrany spośród lat, dla których firma posiada kompletne, wiarygodne i zweryfikowane dane emisji, obejmujące wszystkie istotne zakresy (Scope 1, 2, a jeśli to możliwe także Scope 3).
Ustalenie roku bazowego jest niezbędne do monitorowania postępów w realizacji strategii klimatycznych oraz do oceny skuteczności wdrażanych działań redukcyjnych. Tylko na tej podstawie możliwe jest rzetelne śledzenie trendów emisji i obiektywne raportowanie postępów w osiąganiu celów dekarbonizacji, zarówno w ramach wewnętrznych strategii zrównoważonego rozwoju, jak i zewnętrznych ram raportowych takich jak dyrektywa CSRD czy raporty ESG.
Wybór roku bazowego nie jest decyzją jednorazową – organizacja powinna również ustalić zasady jego przeglądu i ewentualnej aktualizacji, np. w przypadku znaczących zmian organizacyjnych, metodycznych lub danych historycznych. Przejrzyste podejście do ustalania roku bazowego podnosi wiarygodność raportów klimatycznych i wspiera transparentną komunikację z interesariuszami.
Metodyka GHG Protocol definiuje trzy zakresy w ramach których rozlicza się wielkość emisji gazów cieplarnianych. Taki podział ma na celu zwiększenie przejrzystości oraz ułatwienie przeprowadzenia inwentaryzacji.
Zakres 1 czyli emisje bezpośrednie pochodzące ze źródeł będących własnością organizacji lub przez nią kontrolowane, stanowią faktyczną emisję która powstaje na terenie danej organizacji.
W ramach zakresu 1 wyróżniamy cztery główne kategorie źródeł emisji, czyli takie jak:
Zakres 2 obejmuje emisje powstające na skutek działalności organizacji, występują one w źródłach będących własnością lub kontrolowanych przez inne podmioty. Emisje z tego zakresu powstają podczas wytwarzania zakupionych i zużywanych mediów, takich jak energia elektryczna, cieplna, para technologiczna, czy chłód.
Zgodnie z GHG Protocol emisje w ramach zakresu 2 należy liczyć w oparciu o dwie metody:
W metodzie lokalizacyjnej stosowany jest zwykle wskaźnik emisji dla sieci krajowej. Natomiast w ramach metody rynkowej nośnikami informacji o wskaźnikach emisji gazów cieplarnianych są tak zwane instrumenty umowne. Zaliczamy do nich certyfikaty atrybutów energii, czyli na przykład gwarancje pochodzenia energii kontrakty lub umowy bezpośrednie z producentem np. umowa PPA (Power Purchase Agreement). Mogą to być również współczynniki emisji specyficzne dla dostawcy, jak i inne współczynniki emisji reprezentujące niezliczoną lub nieodebraną emisję i energię, czyli tak zwane residual mix.
Na zakres 3 składają się wszelkie pozostałe emisje pośrednie, które powstają na wcześniejszym i późniejszym etapie łańcucha wartości. Zakres 3 jest najszerszym zakresem, składa się na niego 15 kategorii, które dzielimy na: emisje wyższego szczebla (upstream) oraz emisje niższego szczebla (downstream).
Zmniejszenie śladu węglowego jest kluczowe nie tylko ze względu na ochronę środowiska, ale także z powodu optymalizacji finansów firmy i poprawy jej wizerunku. Redukcja śladu węglowego może być osiągnięta poprzez racjonalizację zużycia energii, wprowadzenie recyklingu, a także inwestowanie w czyste technologie. Przykładowo, zwiększenie efektywności energetycznej poprzez modernizację infrastruktury może znacząco obniżyć koszty operacyjne. Dodatkowo, firmy, które aktywnie dążą do zmniejszenia śladu węglowego, mogą zyskać przewagę konkurencyjną i lepsze relacje z interesariuszami, co przekłada się na długoterminowe korzyści finansowe.
Neutralność klimatyczna to stan, w którym w określonym czasie nie nastąpił wzrost netto emisji gazów cieplarnianych do atmosfery związanych z działalnością danej firmy. Osiągnięcie neutralności klimatycznej wymaga nie tylko redukcji emisji, ale także kompensacji pozostałych emisji poprzez działania takie jak sadzenie drzew czy inwestowanie w projekty zrównoważonego rozwoju. Jest to ważny krok w kierunku redukcji emisji gazów cieplarnianych i osiągnięcia globalnych celów klimatycznych, takich jak te określone w Porozumieniu Paryskim. Dążenie do neutralności klimatycznej pomaga firmom w budowaniu zaufania wśród interesariuszy i wzmocnieniu ich pozycji na rynku.
Energia elektryczna jest jednym z głównych źródeł emisji gazów cieplarnianych. Firma może zmniejszyć swój ślad węglowy poprzez inwestowanie w czyste źródła energii, takie jak energia słoneczna lub wiatrowa. Ponadto, wprowadzenie efektywnych systemów zarządzania energią, takich jak inteligentne sieci energetyczne i technologie monitorowania zużycia energii, może znacząco obniżyć zużycie energii elektrycznej. Przykładowo, optymalizacja procesów produkcyjnych i modernizacja sprzętu mogą prowadzić do znacznych oszczędności energetycznych i redukcji emisji gazów cieplarnianych. W ten sposób firmy mogą nie tylko zmniejszyć swój ślad węglowy, ale także obniżyć koszty operacyjne i poprawić swoją efektywność energetyczną.
Komunikacja z interesariuszami jest kluczowym elementem zarządzania śladem węglowym. Firma powinna regularnie informować swoich interesariuszy o działaniach podejmowanych w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz osiągnięciach w tym zakresie. Transparentność i otwartość w komunikacji budują zaufanie i wzmacniają relacje z klientami, inwestorami oraz społecznością lokalną. Narzędzia takie jak raporty zrównoważonego rozwoju, raporty ESG oraz dedykowane platformy komunikacyjne mogą być skutecznie wykorzystane do prezentacji działań firmy w zakresie śladu węglowego. Dzięki temu firma może nie tylko spełniać wymogi regulacyjne, ale także budować pozytywny wizerunek jako odpowiedzialny i zrównoważony podmiot.
Więcej informacji na temat 15 kategorii zakresu 3 wraz z przykładami danych wtórnych, znajdziesz w artykule pt. Charakterystyka 15 kategorii zakresu 3 śladu węglowego organizacji.
W metodyce GHG Protocol, oprócz klasyfikacji emisji gazów cieplarnianych w trzech podstawowych zakresach (Scope 1, Scope 2 i Scope 3), istotną kategorią są również tzw. emisje biogeniczne. Odnoszą się one do emisji powstających w wyniku spalania biomasy lub biodegradacji materiałów pochodzenia biologicznego, takich jak drewno, odpady organiczne czy biopaliwa.
Zgodnie z zasadami GHG Protocol, emisje dwutlenku węgla (CO₂) powstające podczas spalania biopaliw (np. biodiesla czy bioetanolu) powinny być raportowane poza standardowymi zakresami emisji, czyli poza Scope 1, 2 i 3. Wynika to z założenia, że w ujęciu cyklu życia rośliny pochłaniają mniej więcej tyle CO₂, ile następnie jest emitowane podczas ich spalania – co oznacza równowagę węglową w przypadku emisji biogenicznego CO₂.
Jednak inne gazy cieplarniane uwalniane w trakcie tych procesów, takie jak metan (CH₄) i podtlenek azotu (N₂O), nie podlegają tej równowadze i mają wysoki współczynnik GWP (Global Warming Potential). Dlatego powinny one być odpowiednio klasyfikowane w zakresach emisji, najczęściej w Scope 1, jeśli wynikają z bezpośrednich procesów spalania biomasy w instalacjach kontrolowanych przez organizację.
Poprawne rozróżnienie i raportowanie emisji biogenicznych jest nie tylko zgodne z wytycznymi GHG Protocol, ale także zwiększa wiarygodność i przejrzystość raportów klimatycznych, zwłaszcza w kontekście raportowania ESG, celów neutralności klimatycznej oraz działań w ramach strategii zrównoważonego rozwoju.
Motywacje stojące za decyzją o obliczaniu emisji gazów cieplarnianych przez organizacje są zróżnicowane i obejmują zarówno aspekty środowiskowe, regulacyjne, jak i strategiczne. Jednym z najważniejszych powodów jest świadomość wpływu przedsiębiorstwa na środowisko naturalne. Poprzez wyznaczenie ślad węglowego organizacji, firmy zyskują możliwość identyfikacji głównych źródeł emisji w ramach swojej działalności – zarówno operacyjnej, jak i w łańcuchu dostaw – co stanowi punkt wyjścia do wdrażania działań optymalizacyjnych i redukcyjnych, zmniejszających negatywny wpływ na zmiany klimatu.
Coraz częściej jednak potrzeba raportowania emisji gazów cieplarnianych wynika także z obowiązków regulacyjnych. Na mocy dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), przyjętej przez Unię Europejską w grudniu 2022 roku, przedsiębiorstwa objęte zakresem tej regulacji są zobligowane do sporządzania raportów ESG zgodnych z Europejskimi Standardami Raportowania Zrównoważonego Rozwoju (ESRS). Transpozycja tych przepisów do polskiej ustawy o rachunkowości nakłada na firmy obowiązek obliczania śladu węglowego we wszystkich trzech zakresach: Scope 1 (emisje bezpośrednie), Scope 2 (emisje pośrednie związane z energią) oraz Scope 3 (pozostałe emisje pośrednie w łańcuchu wartości).
Dla wielu organizacji obliczenie śladu węglowego to także element budowania przewagi konkurencyjnej, odpowiedź na rosnące oczekiwania inwestorów, klientów i interesariuszy, a także sposób na przygotowanie się do nadchodzących wymogów związanych z zieloną transformacją i neutralnością klimatyczną.
Przeczytaj artykuły przybliżające temat ESG w polskim prawie:
Obliczanie śladu węglowego organizacji ma również istotne uzasadnienie ekonomiczne. Coraz więcej firm decyduje się na wyznaczanie emisji gazów cieplarnianych w celu uzyskania dostępu do finansowania zewnętrznego, w tym preferencyjnych środków inwestycyjnych wspierających zieloną transformację. W tym kontekście ogromne znaczenie ma unijna taksonomia zrównoważonych działań gospodarczych, która promuje finansowanie projektów zgodnych z celami klimatycznymi UE. Wykazanie zgodności z taksonomią często wymaga przedstawienia danych dotyczących śladu węglowego oraz celów redukcyjnych.
Ponadto, wyznaczenie śladu węglowego umożliwia identyfikację najbardziej emisyjnych procesów w organizacji, co z kolei pozwala na wdrażanie działań mających na celu optymalizację procesów technologicznych i zwiększenie efektywności energetycznej. Takie działania przekładają się nie tylko na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, ale również na redukcję kosztów operacyjnych, co stanowi wymierną korzyść biznesową.
Kolejnym ważnym powodem jest aspekt wizerunkowy. Organizacje, które transparentnie raportują swój ślad węglowy oraz wdrażają strategie redukcji emisji, są postrzegane jako odpowiedzialne społecznie i zaangażowane w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. W dobie rosnącej świadomości ekologicznej konsumentów i partnerów biznesowych, raportowanie emisji gazów cieplarnianych może znacząco wzmocnić wizerunek marki i budować przewagę konkurencyjną. Publikacja danych klimatycznych oraz zaangażowanie w transformację niskoemisyjną może pozytywnie wpłynąć na pozycję organizacji na rynku, zwiększyć zaufanie interesariuszy oraz otworzyć drzwi do nowych relacji biznesowych.
Niezależnie od tego, czy motywacją do obliczania śladu węglowego są wymogi prawne, oczekiwania kontrahentów, czy wewnętrzne ambicje klimatyczne, warto traktować ten proces jako element długofalowej strategii biznesowej, który przyczynia się do minimalizacji negatywnego wpływu organizacji na klimat i wzmacnia jej pozycję w transformującej się gospodarce.