Termin ślad węglowy jest bardzo popularny w ostatnim czasie, przede wszystkim za sprawą dyrektywy CSRD, która nakłada na określone organizacje obowiązek jego obliczania. W poniższym artykule wyjaśniam kluczowe zagadnienia w odniesieniu do śladu węglowego, omawiam poszczególne zakresy rozliczania emisji jak i powody, dla których organizacje decydują się na jego wyznaczanie.

Ślad węglowy organizacji to łączna ilość emisji gazów cieplarnianych (GHG – greenhouse gases) generowanych w wyniku działalności organizacji, zarówno bezpośrednio (np. spalanie paliw w pojazdach firmowych), jak i pośrednio (np. zużycie energii elektrycznej czy emisje w łańcuchu dostaw). Emisje te wyraża się w ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO₂e), który stanowi ujednoliconą jednostkę pomiaru pozwalającą na porównanie wpływu różnych gazów cieplarnianych na efekt cieplarniany.

Dzięki zastosowaniu współczynników GWP (Global Warming Potential), opracowanych przez IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu), możliwe jest przeliczenie emisji takich gazów jak metan (CH₄), podtlenek azotu (N₂O) czy gazy fluorowane na wspólną skalę odpowiadającą ich wpływowi na globalne ocieplenie. Każdy gaz posiada indywidualny wskaźnik GWP, który odzwierciedla, ile razy dany gaz zatrzymuje więcej ciepła w atmosferze niż dwutlenek węgla w określonym czasie (zazwyczaj 100 lat). Obliczenie śladu węglowego w jednostkach CO₂e umożliwia organizacjom nie tylko spełnianie obowiązków wynikających z regulacji takich jak dyrektywa CSRD. Umożliwia także prowadzenie wiarygodnego raportowania ESG, monitorowanie postępów w zakresie dekarbonizacji oraz planowanie strategii klimatycznych zgodnych z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu.

Metodyka wyznaczania śladu węglowego organizacji

Wyznaczanie śladu węglowego organizacji opiera się na ustandaryzowanych metodykach i normach, które zapewniają spójność, porównywalność oraz wiarygodność wyników raportowania emisji gazów cieplarnianych. Najpowszechniej stosowanym na świecie standardem w tym zakresie jest Greenhouse Gas Protocol (GHG Protocol), opracowany przez World Resources Institute (WRI) oraz World Business Council for Sustainable Development (WBCSD). GHG Protocol to kompleksowy zbiór zasad i wytycznych dotyczących zarówno obliczania, jak i raportowania emisji gazów cieplarnianych, obejmujący zarówno ślad węglowy organizacji (organizational carbon footprint), jak i ślad węglowy produktu (product carbon footprint).

Podstawowym dokumentem metodologii wyznaczania śladu węglowego organizacji jest standard korporacyjny, natomiast w odniesieniu do zakresu 2 opublikowano dodatkowo wytyczne dotyczące zakresu 2, a w odniesieniu do zakresu 3 wytyczne techniczne do obliczania emisji z zakresu 3 oraz standard zakresu 3.

Rodzaje gazów cieplarnianych

Zgodnie z metodyką GHG Protocol, do grupy gazów cieplarnianych sumowanych na potrzeb wyznaczania śladu węglowego organizacji należy 7 gazów i są to:

• dwutlenek węgla (CO₂)
• metan (CH₄)
• podtlenek azotu (N₂O)
• heksafluorek siarki (SF₆)
• perfluorowęglowodory (PFCs)
• fluorowęglowodory (HFSc)
• trifluorek azotu (NF₃).

Widoczne na grafice wartości wskaźników GWP dla poszczególnych gazów w stuletnim horyzoncie czasowym, zostały określone na podstawie ostatniego – szóstego raportu IPCC. Dlatego warto uważnie przyjrzeć się, jakie gazy emituje nasza organizacja, ponieważ czasem niewielka ilość jakiegoś gazu może w dużo większym stopniu przyczyniać się do globalnego ocieplenia niż sam dwutlenek węgla.

W procesie obliczania śladu węglowego organizacji kluczowe znaczenie ma przyjęcie odpowiedniej metody konsolidacji emisji gazów cieplarnianych, która pozwala na precyzyjne określenie granic organizacyjnych (organizational boundaries). Granice te wyznaczają, które jednostki w ramach danej struktury korporacyjnej powinny zostać uwzględnione w inwentaryzacji emisji. Zgodnie z metodyką GHG Protocol, organizacja może wybrać jedno z dwóch podejść do konsolidacji emisji: metodę udziałów kapitałowych (equity share approach) lub podejście kontrolne (control approach).

Metoda udziałów kapitałowych polega na proporcjonalnym przypisywaniu emisji gazów cieplarnianych zgodnie z udziałem kapitałowym przedsiębiorstwa w danej jednostce. Przykładowo, jeśli firma posiada 60% udziałów w spółce zależnej, uwzględnia w swoim śladzie węglowym 60% emisji tej jednostki.

Umów się na darmową konsultację o śladzie węglowym organizacji!

Podejście kontrolne zakłada natomiast, że organizacja uwzględnia 100% emisji z działalności, nad którą sprawuje kontrolę. Kontrola ta może mieć charakter:

• operacyjny – gdy przedsiębiorstwo ma prawo do podejmowania decyzji operacyjnych i wdrażania polityk w danej jednostce, lub
• finansowy – gdy firma posiada zdolność do kierowania polityką finansową i operacyjną spółki w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych.

W praktyce oznacza to, że organizacja odpowiada za pełen zakres emisji generowanych przez podmioty, które kontroluje – niezależnie od posiadanego udziału kapitałowego.

W przypadku grup kapitałowych to zarząd lub kierownictwo spółki dominującej powinno wybrać jedną, spójną metodę konsolidacji emisji gazów cieplarnianych. Wybrana metoda powinna być konsekwentnie stosowana na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej.

Metoda konsolidacji a emisje z wynajmowanych aktywów

W przypadku, gdy organizacja korzysta z aktywów, takich jak np. samochody służbowe, będąc leasingobiorcą, a jednocześnie stosuje podejście oparte na kontroli operacyjnej, emisje powstające w wyniku eksploatacji tych pojazdów (np. spalania paliw) powinny zostać ujęte w zakresie 1 emisji (Scope 1), niezależnie od tego, czy umowa leasingowa ma charakter operacyjny czy kapitałowy.

Z kolei podmiot będący leasingodawcą, który oddaje aktywa do użytkowania, , powinien ująć związane z nimi emisje w zakresie 3 (Scope 3).

W sytuacji, gdy organizacja stosuje metodę udziałów kapitałowych lub podejście oparte na kontroli finansowej w celu konsolidacji emisji gazów cieplarnianych, przypisanie emisji z aktywów leasingowanych staje się bardziej złożone. Kluczowe znaczenie ma wówczas nie tylko sama metoda konsolidacji, ale również forma leasingu – czy mamy do czynienia z leasingiem kapitałowym (finansowym), czy leasingiem operacyjnym.

W przypadku leasingu kapitałowego, gdzie leasingobiorca uznawany jest za właściciela aktywa na potrzeby bilansowe i operacyjne, związane z nim emisje powinny być rozliczane przez niego w:

• Zakresie 1 (Scope 1) – w przypadku emisji bezpośrednich, np. spalania paliwa w leasingowanym pojeździe,
• Zakresie 2 (Scope 2) – jeśli dotyczy to emisji pośrednich, np. zużycia energii elektrycznej w wynajmowanym budynku.

Z kolei leasingodawca, który formalnie pozostaje właścicielem aktywa, ale nie ma nad nim operacyjnej kontroli, powinien ująć te emisje w zakresie 3 (Scope 3).

Dla leasingu operacyjnego, w którym leasingodawca zachowuje kontrolę nad aktywem, a leasingobiorca korzysta z niego czasowo, przypisanie emisji odbywa się odwrotnie:

• Leasingobiorca powinien ująć emisje związane z użytkowaniem aktywa w zakresie 3 (Scope 3) jako emisje pośrednie w łańcuchu wartości,
• Leasingodawca powinien uwzględnić emisje wynikające z eksploatacji aktywa w zakresie 1 lub 2, w zależności od ich charakteru (bezpośrednie lub pośrednie).

Tego rodzaju klasyfikacja ma kluczowe znaczenie dla zachowania spójności w raportowaniu emisji gazów cieplarnianych w organizacjach oraz unikania podwójnego rozliczania tych samych emisji.

Dlatego tak istotne jest, aby już na etapie planowania raportowania emisji gazów cieplarnianych w organizacji dokonać świadomego wyboru metody konsolidacji. Ma on bowiem realny wpływ na sposób przypisywania emisji pomiędzy zakresami (Scope 1, 2, 3) oraz na zgodność z metodyką GHG Protocol, a tym samym na wiarygodność danych raportowanych w ramach raportów ESG, i strategii dekarbonizacji przedsiębiorstwa.

Odkryj kluczowe pojęcia dotyczące śladu węglowego Twojej organizacji

Nie czekaj, pobierz nasz bezpłatny słownik już teraz i rozpocznij swoją podróż ku lepszemu zrozumieniu śladu węglowego organizacji!

Pobierz bezpłatny e-book!

Rok bazowy

Jednym z kluczowych elementów w procesie obliczania i raportowania śladu węglowego organizacji jest wyznaczenie tzw. roku bazowego (baseline year). Rok bazowy stanowi punkt odniesienia, względem którego organizacja będzie porównywać emisje gazów cieplarnianych w kolejnych okresach raportowych. Zgodnie z wytycznymi GHG Protocol, rok bazowy powinien być wybrany spośród lat, dla których firma posiada kompletne, wiarygodne i zweryfikowane dane dotyczące emisji.

Ustalenie roku bazowego jest niezbędne do monitorowania postępów w realizacji strategii klimatycznych oraz do oceny skuteczności wdrażanych działań redukcyjnych. Tylko na tej podstawie możliwe jest rzetelne śledzenie trendów emisji i obiektywne raportowanie postępów w osiąganiu celów dekarbonizacji, zarówno w ramach wewnętrznych strategii zrównoważonego rozwoju, jak i zewnętrznych ram raportowych takich jak raporty ESG, wynikające z dyrektywy CSRD

Wybór roku bazowego nie jest decyzją jednorazową – organizacja powinna również ustalić zasady jego przeglądu i ewentualnej aktualizacji, np. w przypadku znaczących zmian organizacyjnych, metodycznych lub danych historycznych. Przejrzyste podejście do ustalania roku bazowego podnosi wiarygodność raportów klimatycznych i wspiera transparentną komunikację z interesariuszami.

Zakresy śladu węglowego organizacji

Metodyka GHG Protocol definiuje trzy zakresy w ramach których rozlicza się wielkość emisji gazów cieplarnianych. Taki podział ma na celu zwiększenie przejrzystości oraz ułatwienie przeprowadzenia inwentaryzacji.

Zakres 1

Zakres 1 czyli emisje bezpośrednie pochodzące ze źródeł będących własnością organizacji lub przez nią kontrolowane, stanowią faktyczną emisję która powstaje na terenie danej organizacji.

W ramach zakresu 1 wyróżniamy cztery główne kategorie źródeł emisji, takie jak:

• spalanie stacjonarne – czyli spalanie paliw we wszelkiego rodzaju źródłach stacjonarnych, na przykład w kotłach, piecach czy palnikach,
• spalanie mobilne – czyli emisje związane ze spalaniem paliw w źródłach mobilnych, takich jak samochody, koparki lub inne pojazdy,
• emisje procesowe – czyli emisje powstałe podczas różnego rodzaju procesów fizycznych lub chemicznych a także bezpośrednie emisje gazów cieplarnianych uwalnianych w trakcie procesów produkcyjnych,
• emisje niezorganizowane – czyli emisje związane ze wszelkiego rodzaju zamierzonymi jak i niezamierzonymi uwolnieniami, czy też wyciekami ze sprzętu, są to np. emisje wynikające czynników ubytków chłodniczych.

Zakres 2

Zakres 2 obejmuje emisje powstające na skutek działalności organizacji, występują one w źródłach będących własnością lub kontrolowanych przez inne podmioty. Emisje z tego zakresu powstają podczas wytwarzania zakupionych i zużywanych mediów, takich jak energia elektryczna, cieplna, para technologiczna, czy chłód.

Zgodnie z GHG Protocol emisje w ramach zakresu 2 należy liczyć w oparciu o dwie metody:

• metodę lokalizacyjną (location-based), odzwierciedlającą średnią intensywność emisji dla energii pochodzącej z sieci,
• metodę rynkową (market-based), odzwierciedlającą emisję ze zużycia energii elektrycznej od sprzedawcy wybranego przez spółkę.

W metodzie lokalizacyjnej stosowany jest zwykle wskaźnik emisji dla sieci krajowej. Natomiast w ramach metody rynkowej nośnikami informacji o wskaźnikach emisji gazów cieplarnianych są tak zwane instrumenty umowne. Zaliczamy do nich certyfikaty atrybutów energii, czyli na przykład gwarancje pochodzenia energii kontrakty lub umowy bezpośrednie z producentem np. umowa PPA (Power Purchase Agreement). Mogą to być również współczynniki emisji specyficzne dla dostawcy, jak i inne współczynniki emisji reprezentujące niezliczoną lub nieodebraną emisję i energię, czyli tak zwane residual mix.

Zakres 3

Na zakres 3 składają się wszelkie pozostałe emisje pośrednie, które powstają na wcześniejszym i późniejszym etapie łańcucha wartości. Zakres 3 jest najszerszym zakresem, składa się na niego 15 kategorii, które dzielimy na: emisje wyższego szczebla (upstream) oraz emisje niższego szczebla (downstream).

Więcej informacji na temat 15 kategorii zakresu 3 wraz z przykładami danych wtórnych, znajdziesz w artykule pt. Charakterystyka 15 kategorii zakresu 3 śladu węglowego organizacji.

Emisje biogeniczne

W metodyce GHG Protocol, oprócz klasyfikacji emisji gazów cieplarnianych w trzech podstawowych zakresach (Scope 1, Scope 2 i Scope 3), istotną kategorią są również tzw. emisje biogeniczne. Odnoszą się one do emisji powstających w wyniku spalania biomasy lub biodegradacji materiałów pochodzenia biologicznego, takich jak drewno, odpady organiczne czy biopaliwa.

Zgodnie z zasadami GHG Protocol, emisje dwutlenku węgla (CO₂) powstające podczas spalania biopaliw (np. biodiesla czy bioetanolu) powinny być raportowane poza standardowymi zakresami emisji, czyli poza Scope 1, 2 i 3. Wynika to z założenia, że w ujęciu cyklu życia rośliny pochłaniają mniej więcej tyle CO₂, ile następnie jest emitowane podczas ich spalania – co oznacza równowagę węglową w przypadku emisji biogenicznego CO₂.

Jednak inne gazy cieplarniane uwalniane w trakcie spalania , takie jak metan (CH₄) i podtlenek azotu (N₂O), nie są bilansowane w trakcie wzrostu roślindlatego powinny one być odpowiednio klasyfikowane w zakresach emisji, najczęściej w Scope 1, jeśli wynikają z bezpośrednich procesów spalania biomasy w instalacjach kontrolowanych przez organizację.

Poprawne rozróżnienie i raportowanie emisji biogenicznych jest nie tylko zgodne z wytycznymi GHG Protocol, ale także zwiększa wiarygodność i przejrzystość raportów klimatycznych, zwłaszcza w kontekście raportowania ESG, celów neutralności klimatycznej oraz działań w ramach strategii zrównoważonego rozwoju.

Nagranie webinaru: Jak obliczyć i raportować ślad węglowy organizacji w zakresie 1, 2 i 3?

Zachęcamy do obejrzenia nagrania webinaru, z którego dowiesz się, jakie są wytyczne prawne związane z obliczaniem śladu węglowego organizacji i dlaczego warto go obliczyć.

Zobacz nagranie

Neutralność klimatyczna

Neutralność klimatyczna to stan, w którym w określonym czasie nie nastąpił wzrost netto emisji gazów cieplarnianych do atmosfery związanych z działalnością danej firmy. Osiągnięcie neutralności klimatycznej wymaga nie tylko redukcji emisji, ale także kompensacji pozostałych emisji poprzez działania takie jak sadzenie drzew czy inwestowanie w projekty zrównoważonego rozwoju. Jest to ważny krok w kierunku redukcji emisji gazów cieplarnianych i osiągnięcia globalnych celów klimatycznych, takich jak te określone w Porozumieniu Paryskim. Dążenie do neutralności klimatycznej pomaga firmom w budowaniu zaufania wśród interesariuszy i wzmocnieniu ich pozycji na rynku.

Energia elektryczna i ślad węglowy

Energia elektryczna jest jednym z głównych źródeł emisji gazów cieplarnianych. Przedsiębiorstwa mogą zmniejszyć swój ślad węglowy poprzez inwestowanie w bezemisyjne źródła energii, takie jak energia słoneczna lub wiatrowa. Ponadto, wprowadzenie efektywnych systemów zarządzania energią, takich jak inteligentne sieci energetyczne i technologie monitorowania zużycia energii, mogą znacząco obniżyć zużycie energii elektrycznej. Przykładowo, optymalizacja procesów produkcyjnych i modernizacja sprzętu mogą prowadzić do znacznych oszczędności energetycznych i redukcji emisji gazów cieplarnianych. W ten sposób firmy mogą nie tylko zmniejszyć swój ślad węglowy, ale także obniżyć koszty operacyjne i poprawić swoją efektywność energetyczną.

Komunikacja z interesariuszami

Komunikacja z interesariuszami jest kluczowym elementem zarządzania śladem węglowym. Firma powinna regularnie informować swoich interesariuszy o działaniach podejmowanych w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz osiągnięciach w tym zakresie. Transparentność i otwartość w komunikacji budują zaufanie i wzmacniają relacje z klientami, inwestorami oraz społecznością lokalną. Narzędzia takie jak raporty ESG oraz dedykowane platformy komunikacyjne mogą być skutecznie wykorzystane do prezentacji działań firmy w zakresie śladu węglowego. Dzięki temu firma może nie tylko spełniać wymogi regulacyjne, ale także budować pozytywny wizerunek jako odpowiedzialny i zrównoważony podmiot.

Szukasz praktycznych informacji o tym jak obliczyć ślad węglowy organizacji?

Skorzystaj z naszego przewodnika pt. Jak krok po kroku obliczyć ślad węglowy organizacji.

Pobierz bezpłatny e-book!