Jak radzić sobie z dużą ilością przepisów w ochronie środowiska?

Liczne obowiązki, jakim powinni sprostać przedsiębiorcy, mnogość przepisów prawnych oraz ich dynamiczne zmiany powodują niepewność i przysparzają zmartwień osobom prowadzącym własny biznes lub pracującym na etacie. Ochrona środowiska to wycinek działalności całego przedsiębiorstwa, jednak jest ona bardzo ważną częścią działalności. Szczególnie istotna jest dla przedsiębiorstw produkujących wyroby, do powstania których zużywane są duże ilości energii, stosowane są szkodliwe substancje, emitowane są zanieczyszczenia do powietrza czy odprowadzane są duże ilości ścieków.

Pracownicy działów ochrony środowiska nie mają łatwego zadania, szczególnie w pierwszym kwartale – muszą przygotować wiele danych za poprzedni rok, by móc się z nich sprawozdać. Dochodzi jeszcze bieżąca ewidencja, np. odpadowa, samodzielnie przygotowywane wnioski o wydanie decyzji dotyczących działalności przedsiębiorstwa i inne wymagania. Pracownicy działów ochrony środowiska muszą być na bieżąco z aktualnie obowiązującymi przepisami prawnymi, a nawet orientować się w tym, co za jakiś czas będzie miało wpływ na działalność przedsiębiorstwa.

Ile jest zmian prawnych i jakie są przewidywania?

Każdy z nas chce, by prawo było napisane krótko i zrozumiale. Niestety na obszerność i zawiłość polskich aktów prawnych wpływ ma kilka czynników, takich jak:

• niejasność i przestarzałość polskiego prawa, np. Kodeks pracy jest z 1974 r., a Kodeks cywilny z 1964 r.;
• wpływ przepisów unijnych, do których dostosowujemy polskie prawo lub przyjmujemy je wprost, bez możliwości modyfikacji;
• dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość na świecie, np. epidemia COVID-19 czy konflikty zbrojne, co ma istotny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne państw, kryzys finansowy i rosnącą inflację.

W roku 2020 i 2021 liczba ogłoszonych aktów prawnych w Dzienniku Ustaw oraz w Monitorze Polskim spadała w odniesieniu do 2019 r. Mogło to być spowodowane epidemią COVID-19. Wiele z zaplanowanych wcześniej prac legislacyjnych zostało wstrzymanych. Na przykład ogłoszenie nowych planów gospodarowaniem wodami na obszarze dorzecza oraz nowych planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszaru dorzecza zostało przesunięte o przeszło rok (termin obowiązywania od 23.03.2023 r. zamiast od 23.12.2021 r.) z uwagi na trudności w zbieraniu danych i przeprowadzenie konsultacji tych dokumentów podczas lockdownu. Uchwalenie przepisów dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) również zostało odsunięte w czasie, by nie obciążać przedsiębiorców koniecznością wprowadzania zmian w swoich działalnościach, przy panującej aktualnie trudnej sytuacji ekonomicznej.

Do końca grudnia 2022 r. ogłoszono o 12% więcej aktów prawnych niż w całym 2021 r.

Jakie przepisy w ochronie środowiska były nowelizowane najczęściej?

Ochrona środowiska ujęta w najbardziej typowy sposób dla przedsiębiorcy dotyczy przede wszystkim odpadów (w tym odpadów komunalnych, opakowaniowych, wydobywczych, zużytych produktów: sprzętu elektrycznego i elektronicznego, olejów oraz preparatów smarowych, baterii i akumulatorów, opon, pojazdów), emisji do powietrza, wody oraz ścieków, systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, substancji zubożających warstwę ozonową i niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych, substancji chemicznych oraz ich mieszanin, systemu zarządzania gazami cieplarnianymi, oddziaływania inwestycji na środowisko, szkód w środowisku, a także opłat środowiskowych i produktowych.

Ustawy związane z powyższymi kategoriami, które w ostatnim czasie (w latach 2019-2022, stan prawny na 31 grudnia 2022 r.) najczęściej były zmieniane:

• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska: 40 razy;
• ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko: 23 razy;
• ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne: 20 razy;
• ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach: 17 razy;
• ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach: 14 razy.

Czy zmian w prawie dotyczącym ochrony środowiska będzie mniej?

Wiele przesłanek wskazuje na to, że zmian prawnych z dziedziny ochrony środowiska będzie więcej. Ważną rolę odegra tu sytuacja polityczna w Europie, prognozowany nawrót epidemii COVID-19 oraz to, jak poradzimy sobie z szalejącym kryzysem gospodarczym.

W Polsce ważnym czynnikiem mającym wpływ na zmiany prawne w ochronie środowiska będzie miała implementacja unijnych przepisów dotyczących gospodarki odpadami: utworzenie systemu kaucyjnego, opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko) oraz dostosowanie systemów ROP do wymagań dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy.

Inne spodziewane zmiany legislacyjne z zakresu ochrony środowiska są związane m.in. z:

• uproszczeniem procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców;
• rozwojem e-administracji;
• implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych;
• wielkoobszarowymi terenami zdegradowanymi;
• uciążliwością zapachową;
• używaniem rtęci;
• rozwojem energetyki jądrowej w Polsce;
• zmianami w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych;
• elektromobilnością i paliwami alternatywnymi;
• uciążliwością hałasu;
• wzmocnieniem klimatycznym wymiaru polityki miejskiej;
• uproszczeniem przepisów dotyczących gospodarki wodnej;
• przeciwdziałaniem skutkom suszy;
• elektrowniami wiatrowymi;
• prawem komunikacji elektronicznej.

Dodatkowo realizacja przez Polskę Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności (KPO) wymusza zmianę wielu przepisów prawnych (niektóre są już wprowadzone), także tych dotyczących ochrony środowiska, m.in. w zakresie:

• wykorzystania “zielonych” rozwiązań w zakupie maszyn, urządzeń czy technologii (poprawiających sprawność energetyczną, redukujących emisję gazów cieplarnianych, promujących transformację niskoemisyjną);
• technologii i innowacji środowiskowych;
  • wsparcie ulgą podatkową nowoczesnych przedsiębiorców automatyzujących i cyfryzujących swoją działalność,
  • utworzenie dedykowanej platformy dla surowców wtórnych,
  • wdrożenie rozwiązań cyfrowych chroniących środowisko naturalne, z czego wynika potrzeba opracowania i wprowadzenia w życie nowej “Polityki Przemysłowej Polski“, realizującej założenia polityki przemysłowej Unii Europejskiej oraz potrzeb polskiej gospodarki,
  • opracowanie i przyjęcie programu rozwoju bezzałogowych statków powietrznych (BSP) do systemu transportu miejskiego, ochrony środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego, m.in. przez określenie zadań wdrażających infrastrukturę umożliwiającą koordynację zaawansowanych lotów, testowanie i wdrażanie transportu BSP;
• ułatwienia transformacji przedsiębiorstw w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) przez wcielenie w życie regulacji unijnych (Circular Economy Action Plan) i realizację polskich inwestycji służących wdrożeniu działań przewidzianych w ramach Mapy drogowej transformacji w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego:
  • wprowadzenie zasad GOZ pozwalających na zmniejszenie oddziaływania działalności przedsiębiorstw na środowisko,
  • zwiększenie wykorzystania materiałów przeznaczonych do użytku domowego w obiegu zamkniętym,
  • wsparcie działań badawczo-rozwojowych (B+R) związanych z tworzeniem rynku surowców wtórnych, inwestycje infrastrukturalne B+R służące do opracowania technologii w zakresie wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych, technologii środowiskowych związanych z gospodarką cyrkulacyjną;
  • wsparcie kluczowych procesów, np. projektowanie dla recyklingu, wydłużanie życia produktów i obniżanie negatywnego oddziaływania na środowisko na każdym etapie cyklu życia produktu,
  • opracowanie i wdrożenie zasobooszczędnych oraz efektywnych energetycznie technologii recyklingu;
• czystego powietrza – większe wsparcie efektywności energetycznej w różnych sektorach gospodarki oraz wprowadzenie odpowiednich mechanizmów wsparcia, służące poprawie jakości powietrza i zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych przez:
  • nowelizację ustaw związanych m.in. z efektywnością energetyczną, budownictwem mieszkaniowym, termomodernizacją i modernizacją, odnawialnymi źródłami energii (OZE) oraz promowaniem energii elektrycznej,
  • stworzenie Centralnego Rejestru Oszczędności Energii Finalnej, by oszczędzać energię środkami alternatywnymi,
  • reformę systemu finansowania mieszkalnictwa w celu zwiększenia efektywności energetycznej budynków mieszkalnych,
  • aktualizację Krajowego Programu Ochrony Powietrza,
  • wprowadzenie usprawnień w programie priorytetowym Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) – Czyste Powietrze, mających na celu rozszerzenie katalogu beneficjentów,
  • opracowanie systemu wspierania inwestycyjnych projektów uwzględniających budowę instalacji termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem energii w wysokosprawnej kogeneracji,
  • stworzenie warunków do efektywnego wykorzystania lokalnych zasobów energetycznych, w tym ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych;
• poprawy warunków dla rozwoju technologii wodorowych oraz innych paliw alternatywnych poprzez:
  • przygotowanie i przyjęcie Polskiej Strategii Wodorowej do roku 2030 z perspektywą do 2040,
  • opracowanie legislacyjnego pakietu wodorowego, w ramach którego zmienionych zostanie wiele aktów prawnych, a także ukażą się nowe, np. ustawa – Prawo wodorowe, by usunąć bariery rozwoju rynku wodoru,
  • zawarcie porozumienia na rzecz budowy gospodarki wodorowej i utworzenie Centrum Technologii Wodorowych,
  • uruchomienie programów wspierających badania i rozwój w dziedzinie technologii wodorowych, dzięki którym powstaną w Polsce doliny wodorowe,
  • uruchomienie przez NFOŚiGW programów wspierających rozwój gospodarki wodorowej,
  • przygotowanie przepisów prawnych umożliwiających wytwarzanie biometanu, jego wtłaczanie do sieci i wykorzystanie w transporcie, opracowanie pakietu biometanowego;
• rozwoju technologii wodorowych i paliw alternatywnych;
• poprawy warunków dla rozwoju OZE;
• rozwoju sieci przesyłowych, inteligentnej infrastruktury elektroenergetycznej;
• wsparcia dla wielkoskalowych inwestycji w odnawialne źródła energii;
• instalacji OZE realizowanych przez społeczności energetyczne;
• adaptacji do zmian klimatu oraz ograniczenia degradacji środowiska dzięki:
  • ograniczaniu wpływu na środowisko wielkoobszarowych terenów zdegradowanych,
  • skoordynowanej neutralizacji zagrożeń znajdujących się w polskich obszarach morskich,
  • rozwojowi systemów oczyszczania ścieków oraz zaopatrzenia w wodę poza aglomeracjami,
  • zwiększeniu odporności miast i ich obszarów funkcjonalnych na zmiany klimatu.

Jak ogarnąć dynamicznie zmieniające się prawo o ochronie środowiska?

Sposobów jest kilka. Można na przykład samodzielnie przeglądać Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie i EUR-Lex lub szukać informacji bezpośrednio w Google. Jest to zadanie czasochłonne i w praktyce bardzo trudne do wykonania, jeśli poza śledzeniem zmian prawnych trzeba prowadzić bieżące prace działu ochrony środowiska. Można skorzystać z usług firm świadczących tego typu usługi outsourcingowe czy co-sourcingowe.

Można też wykupić dostęp do specjalistycznych narzędzi, np. do serwisu Ekowiedza i mieć wszystkie aktualności, zmiany prawne oraz projekty przepisów związanych z ochroną środowiska w jednym miejscu i zawsze pod ręką. KPO będzie realizowany do końca sierpnia 2026 r., do tego czasu polskie prawo na pewno będzie się dynamicznie zmieniać. W serwisie Ekowiedza śledzimy zmiany prawne pod kątem ochrony środowiska na bieżąco, a także wyjaśniamy zawiłości projektowanych przepisów, ponieważ w trakcie procesu legislacyjnego projekt często ulega dużym zmianom. Ostatecznie uchwalone ustawy i ogłoszone akty wykonawcze z zakresu ochrony środowiska opisujemy zrozumiałym językiem w fiszkach prawnych.

Autor: Aleksandra Banaś

Zobacz więcej

Zobacz również: